سرفصل ها
حضانت فرزند
حضانت فرزند یعنی نگهداری و مراقبت جسمی، روحی، مادی و معنوی اطفال و تعلیم و تربیت آنها که طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی، هم حق و هم تکلیف والدین است. یعنی اینکه والدین حق دارند حضانت و سرپرستی کودک خود را به عهده گیرند و قانون جز در موارد استثنایی نمیتواند آنها را از این حق محروم کند و از سوی دیگر آنها مکلف هستند تا زمانی که زنده هستند و توانایی دارند، نگهداری و تربیت فرزند خویش را به عهده گیرند.
تکلیف بودن حضانت فرزند
طبق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی، پدر و مادر مجبورند در مدتی که حضانت و سرپرستی فرزند به عهده آنها است، حق ندارند از نگهداری او خودداری کنند اما در صورت خودداری قاضی دادگاه به تقاضا و درخواست قیم (سرپرست) یا آشنایان فرزند و حتی اشخاص دیگر با تقاضای دادستان والدین فرزند را مجبور به نگهداری او میکند، اما در صورتی که اجبار آنها به این کار ممکن یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدر و هرگاه پدر فوت شده باشد، به خرج مادر تأمین کند.
حضانت فرزند قبل از بلوغ
حضانت فرزند دختر: حضانت و سرپرستی فرزند دختر بعد از طلاق زن و مرد تا سن ۷ سالگی با مادر و بعد از آن از ۷ تا ۹ سالگی یعنی سن بلوغ شرعی با پدر است.
حضانت فرزند پسر: حضانت فرزند پسر تا سن ۷ سالگی با مادر است و بعد از آن از سن ۷ تا ۱۵ سالگی (سن بلوغ شرعی) بر عهدهی پدر است.
در طول این مدت مسئولیت پرداخت نفقه وخرجی فرزندان با پدر است.
حضانت فرزند بعد از بلوغ
سن حضانت فرزند بعد زمانی که فرزند پسر و دختر به سن بلوغ شرعی برسند، حضانت و سرپرستی به پایان میرسد. بعد از پایان سن ۹ سال تمام قمری برای دختران و سن ۱۵ سال تمام قمری برای پسران، آنها از حضانت و سرپرستی خارج میشوند و خودشان میتوانند تصمیم بگیرند که میخواهند با پدر یا مادر خود زندگی کنند، البته در شرایطی خاص دادگاه میتواند در مورد حضانت فرزند تجدیدنظر نماید.
شرایط لازم برای حضانت فرزند بعد از طلاق
۱- توانایی عملی در نگهداری فرزند
۲- شایستگی اخلاقی سرپرستی
۳- عقل
۴- اسلام
۵- عدم ازدواج مادر با شخص دیگر پس از طلاق (در صورتی که پدر فوت کرده باشد، با وجود ازدواج مجدد مادر، حضانت از او سلب نخواهد شد). این موارد به عنوان شرایط لازم برای تعلق حق حضانت به ذیحق دانسته شده است.
۶- اگر پدر و مادری که دارای حق حضانت است، به بیماری واگیرداری مانند سل، سفلیس، حصبه و غیره دچار شود و احتمال انتقال و سرایت بیماری به کودک وجود داشته باشد، دادگاه با رعایت مصلحت کودک، حضانت را از والد (پدر یا مادر) بیمار به دیگری واگذار میکند.
حضانت فرزند در صورت فوت یکی از والدین
* طبق ماده ۱۱۷۱ قانون مدنی، در صورت فوت یکی از پدر یا مادر حضانت با دیگری است. بنابراین با فوت پدر نگهداری طفل با مادر است. در صورتی که پدر بزرگ پدری فرزند، در قید حیات باشد، ولایت با اوست. اما حضانت فرزند با مادر است. پدر بزرگ در صورتی میتواند سلب حضانت مادر کند که ثابت کند نگهداری و مراقبت او به صلاح و مصلحت فرزند نیست و مادر فاقد صلاحیت لازم است.
* همچنین طبق ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده مقرر کرده است: «حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.»
حضانت فرزند پس از فوت هر دوی والدین
در صورتی که پدر و مادر هر دو فوت کرده باشند، حضانت با جد پدری و پس از آن با سایر خویشاوندان طفل بر مبنای ترتیبات ارث است.
سلب حضانت فرزند
طبق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که کودک تحت حضانت و سرپرستی اوست، صحت جسمانی و یا ترتیب اخلاقی کودک در معرض خطر باشد، دادگاه میتواند به درخواست خویشاوندان کودک یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت کودک مناسب بداند، بگیرد.
برخی دلایل سلب حضانت والدین عبارتند از:
۱- اعتیاد زیانآور به الکل، مواد مخدر و قمار
۲- شهرت به فساد اخلاق و فحشا
۳- ابتلا به بیماریهای روانی با تشخیص پزشکی قانونی
۴- سوء استفاده از کودک یا اجبار او به ورود در مشاغل ضداخلاقی مانند فساد و فحشا، تکدیگری (گدایی) و قاچاق
۵- تکرار ضرب و جرح (کتک زدن) خارج از حد متعارف
۶- عدم توانایی کافی در تأمین نیازهای مالی و عاطفی کودک
* نکته: مصادیق عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی مذکور در این ماده محدود نیستند، بلکه قانونگذار از باب نمونه مواردی را بیان کرده است. لذا ممکن است که قاضی موارد دیگری را نیز شامل این حکم قرار داده و به موجب آن، حکم به سلب حضانت از دارنده آن صادر نماید. تشخیص اینکه چه مواردی از مصادیق عدم مواظبت و یا انحطاط اخلاقی محسوب میشوند بر عهدهی قاضی است.
سلب حضانت در طلاق توافقی
هرگاه دادگاه تشخیص دهد توافقات در مورد حضانت و نگهداری کودک بر خلاف مصلحت اوست، میتواند در مورد واگذاری امر حضانت و سرپرستی به دیگری یا تعیین ناظر با پیشبینی حدود نظارت یا رعایت مصلحت کودک بر خلاف توافق زوجین عمل نماید.
اگر توافق برای نگهداری و مراقبت کودک شده باشد فقط در صورت اثبات این موضوع که مصلحت کودک بر خلاف توافق زوجین است دادگاه میتواند تصمیم دیگری بگیرد و اگر توافقی برای سرپرستی کودک شده باشد فقط در صورت اثبات این موضوع که مطلحت کودک سلب حضانت است میتوان حضانت و سرپرستی را از مادر یا پدر سلب کرد.
همچنین طبق ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده رعایت مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاهها و مقامات اجرایی الزامی میباشد.
شرایط سلب حضانت فرزند از مادر
طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی اگر مادر در مدتی که حضانت فرزند به او است مبتلا به جنون و دیوانگی شود یا به دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود. جنون و ازدواج مجدد مادر موجب سلب حضانت است؛ مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد مادر برای نگهداری از کودک مناسبتر از پدر است.
همچنین در صورت اثبات عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی مادر طبق ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، نیز حضانت فرزند از او سلب میشود.
دادخواست سلب حضانت از مادر
هر یک از پدر یا مادر که مدعی عدم صلاحیت و شایستگی طرف مقابل است، میتواند دادخواست سلب حضانت را به استناد یک یا چند مورد از مواردی که گفته شد به دادگاه ارائه نماید. البته صرف ادعا، کافی نیست و باید دلایل و مدارک قابل قبولی به دادگاه ارائه دهد. ممکن است دادگاه موارد دیگری را نیز جزء عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی دارنده حضانت بداند، مانند کار وقتگیری که مانع نگهداری شایسته کودک باشد، یا سهلانگاری و بیتوجهی مداوم به سلامت جسمانی یا تربیت اخلاقی کودک و… که تشخیص آن با قاضی است.
همچنین دادخواست سلب حضانت مادر یک دادخواست حقوقی غیرمالی محسوب میشود این دادخواست در برگههای چاپی مخصوص و با ابطال تمبر و پرداخت هزینهی دادرسی معادل دعاوی غیرمالی و همچنین با انجام سایر شرایط شکلی دیگر ثبت میشود.
دادخواست سلب حضانت از مادر توسط چه کسانی تقدیم میشود؟
دادخواست سلب حضانت فرزند از مادر، یک دادخواست حقوقی محسوب میشود که بر حسب امر میتواند توسط پدر یا پدربزرگ یا خویشاوندان کودک و یا حتی با تقاضا و درخواست دادستان، زمانی که حضانت و سرپرستی کودک با مادر قرار داده شده و وی صلاحیت لازم را ندارد و یا زمانی که باید کودک را به شخصی که حضانت کودک قانوناً با اوست را بدهد، مطرح شود.
مرجع صالح به رسیدگی دادخواست سلب حضانت از مادر
دادگاه خانواده نزدیک به محل اقامت خوانده (مادر) مرجع صالح به رسیدگی است و فقط این دادگاه صلاحیت رسیدگی را دارد.
مدارک لازم برای تنظیم دادخواست سلب حضانت از مادر
مدارک دادخواست سلب حضانت از مادر که باید ضمیمه برای رسیدگی باشد شامل موارد زیر میباشد:
۱- دلایل و مدارکی که نشان دهندهی ابتلای مادر به بیماریهای روانی باشد.
۲- تأمین دلیل آثار بدرفتاری و ضرب و جرح و کتک زدن کودک توسط مادر
۳- مدارکی برای اثبات فساد اخلاقی و فحشای مادر، با توجه به حکم قطعی کیفری
۴- ارائه دلایلی، مبنی بر ازدواج مجدد مادر پس از طلاق
۵- ارائه مدارکی مبنی بر عدم توانایی مادر در تأمین نیازهای مالی و عاطفی فرزند
مطالبه دستمزد برای حضانت فرزند
طبق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی، از آن جایی که حضانت هم حق و هم تکلیف پدر و مادر است، بنابراین پدر یا مادر در نگهداری از فرزند به تکلیف قانونی خود عمل میکند و برای انجام این وظیفه قانونی حق مطالبه و درخواست دستمزد ندارد. اگر حضانت و نگهداری کودک به شخصی غیر از پدر و مادر واگذار شود اجرت و دستمزد حضانت ابتدائاً با پدر است و اگر پدر فوت شود به عهده مادر خواهد بود.
ملاقات با فرزند بعد از طلاق
ملاقات با فرزند بعد از طلاق، حق هر یک از والدین است که حضانت فرزند خود را به عهده ندارد. هر یک از والدین این حق را دارند که در فواصل معین با کودک خود ملاقات کنند و حتی فساد اخلاقی مادر یا پدر هم باعث نمیشود از ملاقات او با فرزندش جلوگیری شود، بلکه تدارکات لازم برای ملاقات در محیط مناسب و با حضور اشخاص مورد اعتماد مهیا خواهد شد.
اگر پدر یا مادر به دفعات و چندین بار مانع ملاقات مادر با فرزندان شود، مادر میتواند موضوع سلب صلاحیت پدر برای نگهداری از فرزندان را در دادگاه مطرح نماید.
تعیین زمان و مکان ملاقات با فرزند
طبق ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزییات مربوط به آن، در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه است.»
زمان ملاقات را میتوان افزایش یا کاهش داد. خواهان افزایش یا کاهش دادن مدت زمان ملاقات با فرزند، میتواند دادخواست افزایش یا کاهش زمان ملاقات را به دادگاه صالح ارائه کند که دادگاه براساس شرایط و مصالح کودک حکم به افزایش یا کاهش مدت زمان ملاقات خواهد داد .
همچنین، در صورت عدم توافق در خصوص مکان ملاقات با فرزند پس از طلاق، ممکن است این ملاقات در محل کلانتری انجام شود که البته کلانتریها اصولاً مکان مناسبی جهت ملاقات با طفل نیستند؛ به همین دلیل قوه قضاییه محلهای مناسبی را به این امر اختصاص داده است.
دستور موقت فوری ملاقات فرزند چیست؟
اگر کسی که حضانت فرزند با اوست، مانع از ملاقات طرف دیگر شود؛ طرف دیگر میتواند با مراجعه به دادگاه تقاضای ملاقات فرزند نماید و باید دستور موقت فوری ملاقات فرزند را نیز از دادگاه تقاضا کند. دادگاه خانواده با رعایت مصلحت طفل بایستی حق ملاقاتی برای خواهان تعیین کند. اما بر طبق ماده ۵۴ قانون حمایت خانواده ممانعت از ملاقات فرزند جرم است.
ضمانت اجرای ملاقات با فرزند
طبق ماده ۶۳۲ قانون مجازات اسلامی، ضمانت اجرای ملاقات با فرزند، حبس درجه ۷ میباشد؛ این نوع مجازات طبق ماده ۶۵ و ۶۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ میبایست به مجازات جایگزین حبس تبدیل شود. همچنین طبق ماده ۵۴ قانون حمایت خانواده، هر یک از والدین که از اجرای دستور دادگاه تخطی نمایند برای بار اول به جزای نقدی درجه ۸ و در صورت تکرار به حد اکثر مجازات مقرر محکوم میشوند.
خارج کردن کودک از محل سکونت
طبق تبصره ۱ ماده ۱۴ قانون حمایت خانواده ۱۳۵۳،پدر یا مادری که حضانت فرزند را بر عهده دارد، نمیتواند او را از محل حضانت خارج کند؛ مگر آنکه در شرایط ضروری از دادگاه برای انتقال اجازه بگیرد. همچنین طبق قانون حمایت از خانواده، صغیر (کودک) و مجنون را نمیتوان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت کودک به او واگذار شده است، از محل سکونت تعیین شده بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد، مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با در نظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذیحق این امر را اجازه دهد. دادگاه در صورت موافقت با خارج کردن صغیر و مجنون از کشور، بنابر درخواست ذینفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تأمین مناسبی دریافت مینماید.
شاید به مطالب زیر علاقه مند باشید :
۱ – طلاق چیست و انواع طلاق در ایران
ارسال دیدگاه