سرفصل ها
مهریه چیست؟
مهریه مالی است که زن بر اثر عقد ازدواج مالک آن میشود و مرد ملزم به پرداخت آن به زن میباشد.
مهریه یکی از مهمترین حقوق مالی زوجه است و در واقع پشتوانه مالی زن در زندگی مشترک محسوب میشود و مطابق با قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح و ازدواج ، زن مالک آن میگردد و این اختیار را دارد که هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به مجرد عقد، زن مالک مهر میشود و میتواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. در واقع زوجه هر زمان که اراده بنماید میتواند مهر خود را مطالبه و درخواست نماید و زوج نیز پس از مطالبه زن، باید آن را به وی بپردازد.
برخلاف عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه در عقد دائم شرط لازم و ضروری برای صحت عقد نمیباشد. بنابراین، در صورتی که در زمان عقد، مهریهای تعیین نشده باشد نیز عقد صحیح است و طرفین میتوانند بعد از ازدواج در مورد مهریه توافق نمایند. به همین دلیل، بسته به اینکه مهریه در زمان عقد تعیین شده باشد یا نشده باشد.
فلسفه مهریه از نظر اسلام
فلسفه تعیین مهر از نگاه اسلام، تنها جنبه مادى و اقتصادى ندارد بلکه بسیارى از ابعاد معنوى و تربیتى لطیف که حاکى از پیوند محبت و عشق و بقا و تکامل بوده نیز منظور شده است.
۱- مهریه تجلى فطرت و طبیعت است: هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبت و نشان دادن علاقه، امرى فطرى و طبیعى است که معمولا از سوى کسى که پیش قدم مىشود و طالب و یا خواستگار است ارائه مىگردد. این امر حتى در میان بسیارى از موجودات رایج است.
۲- مهریه قانون عشق و جذب است: مرد از نظر آفرینش مظهر طلب، عشق و تقاضا است و زن مظهر محبوبیت و معشوقیت مىباشد. مهریه از طرف مرد یک اظهار عشق و محبت فوقالعاده براى زن مىباشد که حتى بالاتر از بخشش و هدیههاى معمولى است.
۳- مهریه پاداش و نشانه حیا و عزت زن است: مهر با حیا، عفت و عزت زن یک ریشه دارد. زن از لحاظ آفرینش نسبت به شهوتها مقاومتر است این ویژگى همواره به زن فرصت داده که دنبال مرد نرود و خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد.
۴- مهریه باعث حفظ و بقاى خانواده و مانع از فروپاشى آن است: برخى مردان هوسباز گاه بدون هیچ دلیلى همسر را ترک و زن دیگرى را که جوانتر و با نشاطتر است انتخاب مىکند. مهریه مانع عمدهاى در مقابل این هوسرانىها میباشد.
۵- مهر باعث تعادل اقتصادى میباشد: هر چند زن داراى استقلال مالى و اقتصادى از نظر اسلام است ولى به طور معمول در جوامع ابتکار عمل به دست مردان است. در صورت طلاق و جدایى احتمال اینکه زن بدون پشتوانه اقتصادى بماند بسیار زیاد است. وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادى و پشتوانه براى زن مىباشد.
* در نتیجه مهریه از نظر اسلام تنها جنبه مادى ندارد بلکه افزون بر آن، حکمتهاى دیگرى نیز در تعیین مهر نهفته است بنابراین نه تنها به زنان به عنوان کالا نگاه نشده بلکه ارزش و احترام زن به وسیله وضع و تأیید چنین قانونى محفوظ مانده است.
مهریه در قرآن
خداوند متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء میفرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه»
معنی: «و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آنها بدهید.»
نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان میدهد که مهریه در واقع هدیهای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است. در عین حال گفته شده که قبل از نزول قرآن، عدهای از مردم عرب، مهریه زن را به خانواده یا سرپرست او در زمان قبل از ازدواجش میدادند و این آیه تصریح میکند که مهریه را به زن خود بدهید چون این هدیهای برای اوست، نه سرپرستانش. یادآوری این نکته لازم است که لفظ «جوار» که در قرآن آمده هم به معنی مهریه است اما بیشتر درباره کنیزان استفاده میشود.
انواع مهریه
* مهرالمسمی
* مهرالمثل
* مهرالمتعه
* مهرالسنه
مهرالمسمی
اگر مهر ضمن عقد نکاح یا پس از آن به رضایت طرفین تعیین شود مهرالمسمی نامیده میشود. مهرالمسمی مال معینی است که به عنوان مهر با توافق زوجین تعیین میگردد یا شخصی که زوجین انتخاب کردهاند.
مهرالمثل
مهری که بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی زن و بر حسب زمان و مکان تعیین میگردد.
موارد تعیین مهرالمثل
* هرگاه مهرالمسمی تعیین نشده باشد و نزدیکی واقع شده باشد.
* در عقد نکاح و ازدواج شرط عدم مهر شده باشد پس از وقوع نزدیکی زن مستحق مهرالمثل است.
* در مواردی که مهرالمسمی به جهتی از جهات باطل باشد پس از نزدیکی زن مستحق مهرالمثل میباشد.
* مواردی که مهر تعیین نشده و مرد پس از نزدیکی زن خود را طلاق دهد.
مهرالمتعه
هرگاه در عقد ازدواج مهر ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه میشود. در مهرالمتعه وضعیت مرد از لحاظ اقتصادی و توانایی مالی مورد توجه واقع میشود.
مهرالسنه
مهری است که پیامبر اکرم (ص) برای دخترش فاطمه (س) تعیین کرده. این مهر معادل ۵۰۰ درهم است، که این یک نوع مهرالمسمی میباشد.
انواع مهریه از نظر زمان مطالبه
مهریه عندالمطالبه
مهریه عندالمطالبه به این معناست که هر زمان زوجه اراده نمود و آن را از همسرش درخواست بنماید، مرد موظف است که آن را به طور کامل پرداخت نماید، مگر آنکه بتواند عدم استطاعت و توانایی مالی خود را اثبات کند که در این صورت دادگاه با توجه به تواناییهای مالی و درآمد مرد، مهریه را تقسیط مینماید.
هنگامی که صداق (مهریه) به صورت عندالمطالبه است، اصل بر این است که مرد توانایی پرداخت آن را دارد، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود و بار اثبات آن نیز بر عهده شوهر است و در واقع او باید ثابت نماید توانایی کافی برای پرداخت تمام و یا پرداخت بخش زیادی از مهریه را به صورت یکجا ندارد.
مهریه عندالاستطاعه
مهریه عندالاستطاعه به این معناست که پرداخت آن از سوی مرد به همسرش مشروط به داشتن استطاعت و توانایی کافی مالی است و اصل بر این است که مرد توانایی کافی برای پرداخت مهریه به صورت یکجا را ندارد.
چنانچه زوجه مهریه خود را درخواست نماید، اصل بر این است که زوج توانایی پرداخت تمام و یا بخش زیادی از آن را به صورت یکجا ندارد و بار اثبات خلاف این موضوع بر عهده زوجه است.
* نکته: این امکان وجود دارد که بخشی از مهریه به صورت عندالمطالبه و بخشی دیگر به صورت عندالاستطاعه در نظر گرفته شود که در چنین شرایطی حکم هر قسمت از مهریه مطابق با شرایطی است که بیان شد.
انواع مهریه به اعتباری دیگر
مهریه حال
به محض عقد زن مالک تمام مهر میشود. معذالک مالکیت وی متزلزل است و بعد از دخول مستقر میگردد.
در مهریه حال، حق حبس وجود دارد.
مهریه موجل
در مهریهی موجل برای پرداخت مهریه اجل (مهلت) و زمانی در نظر گرفته میشود که تا زمان فرا رسیدن آن، زن حق مطالبه و درخواست مهریه را ندارد در این نوع مهریه حق حبس وجود ندارد.
مهریه در عقد منقطع
در نکاح منقطع (ازدواج موقت) عدم مهر در عقد موجب بطلان است. در نکاح منقطع وفات زن در بین مدت موجب سقوط و از بین رفتن مهریه نمیشود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.
در ازدواج موقت یا صیغه هرگاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح (ازدواج) را ببخشد باید نصف مهریه را به زن پرداخت نماید.
شرایط صحت مهریه
از آنجا که مهریه یک قرارداد مالی است، باید شرایط صحت و درستی معامله را داشته باشد.
۱- مهریه باید مالیت داشته باشد. و دارای ارزش مادی باشد و اشخاص بتوانند مالک آن بشوند و بتوان برای آن قیمت تعیین نمود. همچنین براساس ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد میتوان مهر قرار داد.»
۲- مهریه باید قابل تملک به وسیله زن باشد. (اموال و مشترکات عمومی و موقوفات را نمیتوان به عنوان مهریه قرار داد) مالی که متعلق حق شخص ثالث است (مانند مالی که به عنوان تأمین یا در اثر صدور اجرائیه بازداشت شده نمیتواند مهر قرار داد) مگر با اجازه دارنده حق.
۳- مال باید ملک غیر نباشد؛ مگر با تنفیذ (اجازه) مالک.
۴- مقدار و جنس و وصف آن معین باشد ( مردد نباشد) معلوم باشد (مجهول نباشد).
۵- مهر باید منفعت عقلایی داشته باشد.
۶- شوهر باید قدرت بر تسلیم داشته باشد.
* نکته: چنانچه صداق (مهریه) وجه نقد تعیین شود و زوجه پس از گذشت سالها آن را مطالبه و درخواست نماید، صداق وی مطابق با تغییر قیمت و تورم سالانه محاسبه و به وی پرداخت خواهد شد.
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی: «چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه (پرداخت) نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین میگردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی (توافق) کرده باشند.»
چه مواردی را میتوان به عنوان مهریه قرار داد؟
* عین معین: خانهای معین
* منفعت: سکونت در خانهای معین
* عمل و کار: تعلیم زبان انگلیسی
* حق: اعم از حق دِینی (مثل اینکه شوهر تعهد کند صد هزار تومان بابت مهر به زن بدهد. یا طلبی که شوهر از شخص ثالث دارد) یا حق عینی (مثل حق انتفاع و حق ارتفاق) یا حق خیار (اختیار فسخ).
ادامه مطلب ادامه دارد…
شاید مطالب زیر برای شما مفید باشد :
ارسال دیدگاه